Sosyolojiye Giriş

Sosyoloji, insanın toplum yaşamının ve toplumların bilimsel incelemesidir. Sosyolojik araştırmalar, sokakta karşılaşan farklı bireyler arasındaki ilişkilerden küresel sosyal işleyişlere kadar geniş bir alana yayılmıştır. Ve bu araştırmaları yapmak için sosyolojik bakış açısı gereklidir.

 Sosyolojik bakış açısı olaylara daha geniş bir açıyla bakmayı ifade eder. Bunun için de sosyolojik imgeleme ihtiyaç duyarız. Charles Wright Mills'in bu sözüne göre sosyolojik imgelem, insanı gündelik hayatın sıradanlığından kurtarır. Böylece olaylara daha geniş açıdan bakarak olayları daha iyi yorumlarız.

  Kuramlar ve Kuramsal Yaklaşımlar

  Karmaşık olayları daha iyi yorumlayabilmek için (olguların yalnızca nasıl ortaya çıktıklarını değil, neden ortaya çıktıklarını da bilmek için) kuramlara ihtiyaç duyarız.

 İlk Kuramcılar

 Sosyolojinin kökenini doğuran, Avrupa'da 1789 Fransız Devrimi ile Sanayi Devrimi'nin yarattığı altüst edici değişmeler oldu. Bu sırada da dünyayı anlamak için din değil bilim kullanılmaya başlandı.

 Auguste Comte

 Comte'a kadar sosyolojik düşünceye katkıda bulunana pek çok kişi vardı. Ancak sosyoloji terimini ilk kez Comte kullanmıştır. Bu bakımdan sosyolojinin kurucusu sayılır.

 Comte ilk başta diğer bilim adamları gibi "toplumsal fizik" terimini kullanıyordu. Ancak kendi görüşlerini diğerlerinden ayırmak için sosyoloji terimini ortaya çıkardı.

Comte, tıpkı doğa biliminin fiziksel dünyanın işleyişini açıklamasına benzer biçimde, toplumsal dünyanın yasalarını açıklayacak bir bilim oluşturmaya çalışıyordu. Her bir disiplinin kendi inceleme alanı olduğunun farkındaydı ancak, bütün bu disiplinlerin ortak bir mantıkla evrensel yasaları açıklayacağını düşünüyordu. Tıpkı doğal dünyanın yasalarının açıklanmasının, bize etrafımızdaki olayları kontrol etme gücünü vermesi gibi, toplumsal dünyanın yasalarını anlamanın da bizi kendi kaderimize yön verme olanağı vereceğini düşünüyordu. Comte'a göre toplum, doğal dünyada olduğu gibi değişmez yasalara boyun eğiyordu. Pozitivist yaklaşıma sahip Comte'a göre toplum hakkındaki bilgiye de gözlem ve deney yoluyla ulaşılmalıydı.

 Comte, üç aşama kanunu belirlemişti.

• Teolojik Aşama: Bu dönemde temel düşünceler, doğadaki ve toplumdaki tüm olaylar doğaüstü güçler tarafından idare edilir. Doğa ve toplum Tanrı tarafından meydana getirilmiştir ve yönetilmektedir. Bu aşamada doğaya, insana, topluma dair var olan bilgiler ilahi özellik taşıdıkları için sorgulanmadan kabul edilmektedir. Bu aşama Rönesans'a kadar sürmüştür.

• Metafizik Aşama: Galileo, Newton, Copernicus gibi bilim adamlarının çabalarıyla oluşan bu dönemde belirgin olan, toplumsal ve doğayla ilgili olguların birtakım soyut güçler ile açıklanmasıdır.

• Pozitif Aşama: Fransız Devrimi'nden itibaren bilimsel düşüncenin hakim olduğu pozitif aşamaya ulaşılmıştır. Bu dönemde insanlar doğadaki ve toplumsal yaşamdaki olguları açıklayabilmek için somut gözlenebilir olguları incelemeye yönelmişlerdir.

 Émile Durkheim

 Durkheim'ın Sosyolojiye olan katkısı Comte'unkinden daha kalıcı olmuştur.

 Durkheim'a göre toplumsal olaylar bireylerle değil, bireyleri etkileyen toplumsal olaylarla (din, ekonomik düzen, hukuk, siyaset…) açıklanabilirdi. Toplumsal olaylar, bireye bağlı ve bireyle başlayıp biten bir süreç değildir. Aksine, toplumsal olay, bireyi aşkındır; birey ona katılır. Ve tüm bireyler kaçınılmaz olarak toplumsal olaylara katılır.

 Durkheim aynı zamanda toplumların kendi yaşamları olduğunu düşünüyordu. Toplum, bireylerin kişisel çıkarlarından daha fazlasıydı. Zaten toplum, bireyler üzerinde zorlayıcı bir güce sahipti.

 Durkheim toplumsal olguları incelerken önyargıları ve ideolojileri terk etmek gerektiğini söylemiştir. Çünkü bilimsel tutum, duyuların bilgisine açık olmakla birlikte önceden edinilmiş fikirlerden bağımsız bir zihin gerektiriyordu.

 Durkheim, yaşamı boyunca birtakım toplumsal değişmeleri gözlemişti-aynı zamanda bu değişimlere maruz kaldı. Bu gözlemi sırasında da toplumu bir arada tutan şeyleri ve toplumun kaosa düşmesini engelleyen şeylerin ne olduğunu araştırdı. Sonunda, bunun dayanışma olduğu fikrine vardı.

 Durkheim'a göre düşük dayanışma düzeyine sahip olan geleneksel kültürler mekanik dayanışma idi. Bu kültürlerde toplumun üyeleri, hem benzer meslekler, hem de birden fazla meslek yapıyordu. Bu bakımdan kimse kimse muhtaç değildi. Herkes kendine yetiyordu. Bu toplumları bir arada tutan mekanik dayanışma ise inanç birliği ve ortak yaşantıya dayanıyordu. Bu kültürler baskıcı nitelikteydi ve bireyi kısıtlıyordu. Fakat Sanayi Devrimi sonrasında organik dayanışma ortaya çıktı. Artık toplumun üyeleri kendi alanlarında uzmanlaşıyordu. Böylece herkes bir diğerine ekonomik bakımdan muhtaç hale geliyordu. Bu toplumlarda ise inanç birliği ve ortak yaşantı olmasa bile dayanışma, ekonomik sebeplerden dolayı devam ediyordu.

 Durkheim, modern dünyanın çok hızlı değiştiğini, bu yüzden de insanları bir arada tutan geleneklerin, din ve inanç birliğinin, ortak yaşayışın yıkıcı bir etkiyle karşılaştığını söyler. Bu etki sonrasında toplumda anomi ortaya çıkabiliyordu.

 Durkheim'ın dikkat çektiği bir diğer nokta da anominin görüldüğü toplumlarda intihar oranının yükseldiği, görülmediği toplumlarda ise daha az olduğudur. Bu da göstermiştir ki intihar salt kişisel bir olgu değildir; arkasında toplumsal etkiler de vardır.

 Karl Marx

Marx, Auguste Comte ve Émile Durkheim'a pek çok konuda karşı çıkmıştır. Fakat o da diğerleri gibi, Sanayi Devrimi'yle ortaya çıkan gelişmeleri açıklamaya çalışmıştır. Marx'ın o dönemde endüstriyel üretimin yarattığı eşitsizliğin hızla artışına tanıklık etmesi, Marx'ı iktisada ve sosyolojiye yakınlaştırdı. Yaptığı çalışmalarda da pek çok şeyin temelinde ekonomik unsurların bulunduğunu anlatır.

 Marx, tarihin pek çok dönemiyle ilgilense de en çok Sanayi Devrimi sonrası ortaya çıkan modern dönemin üzerinde durmuştur. Ona göre en önemli değişimler kapitalizm ile ortaya çıkmıştı.

 Kapitalizmin iki ana bileşeni vardı: Sermaye ve ücretli emek. İlki, üretim araçlarına sahip olmayı, ikincisi ise yaşamını sürdürmek için sermaye sahiplerinin sunduğu işlerde çalışmak zorunda olmayı ifade ediyordu. Sermaye sahipleri(kapitalistler) azınlık ama egemen bir sınıfı, ücretli emek sahipleri(işçiler) ise çoğunluk ama alt bir sınıfı oluşturuyordu. Sanayileşme arttıkça, kendi kendisini geçindiren köylüler büyük şehirlere göçüyor ve proletarya sınıfına katılıyordu.

 Marx'a göre kapitalizm, özünde sınıf ilişkisine dayanıyordu. Kapitalistler ve proletarya karşılıklı olarak birbirine bağlı olsa da -kapitalist emeğe, işçi de ücrete gereksinim duyar- bu bağımlılık daha çok emek sömürüsü olarak şekilleniyordu. İşçilerin kendi emekleri üzerinde kontrolü çok azdı veya hiç yoktu. Kapitalistler ise işçilerin ürettiklerinin büyük kısmını alarak emek harcamadan zenginleşiyordu. Marx, ekonomik kaynaklar üzerindeki sınıf çatışmasının zaman geçtikçe şiddetleneceğine inanıyordu.

 Tarihsel Materyalizm

 Marx'a göre toplumsal değişimlerin ana kaynağı ekonomi idi. Tarih, toplumsal sınıflar arasındaki çatışmalar ile oluşuyordu.

 MAX WEBER

 Zamanın diğer düşünürleri gibi Weber de toplumsal değişmelerin doğasını anlamaya çalışmıştır. Weber, tarihsel materyalizme karşı çıkmıştır. Ayrıca, toplumsal değişmelerde sadece ekonomi (altyapı) önemli değil, aynı zamanda inançlar da çok önemlidir, demiştir.

 Weber'e göre bireyler özgür eyleme ve geleceği biçimlendirme gücüne sahipti.

 Weber, Uzak Doğu dinlerini incelemiş ve Hristiyanlıkla karşılaştırmıştır. Ona göre Hristiyanlık, kapitalizmin ortaya çıkmasını büyük ölçüde etkilemişti.