Roma döneminde siyasal düşünce

Roma, MÖ. 8. Yüzyıl'dan 6. Yüzyıl'a dek Etrüsk kökenli krallar tarafından yönetildi. M.Ö. 509'da son kral Tarquinius Superbus tahttan indirildi ve ardından cumhuriyet rejimi kuruldu.

 Krallık döneminde Comitia Curiata adında bir meclis kurulmuştur. Bu meclisin kral olarak seçtiği kişinin hükümdarlığını ilân etmesinin ardından yeni kral başrahiplik, başkomutanlık ve başyargıçlık gibi görevleri üstlenmiştir. Bu yetkilerin bütününe imperium denirdi.

 Krallığın yıkılıp cumhuriyetin kurulmasının ardından Comitia Curiata meclisini önemini zamanla kaybetmeye başladı. Bunun yerine askerlerce oluşturulan Comitia Centuriata isimli yeni bir meclis öne çıkmaya başladı.

 Toplum

 Roma toplumu, başlangıçta hayvancılıkla geçinene kabilelerden meydana geliyordu. Bir zaman sonra, tüm kabilelerin reisleri aristokrat bir sınıf oluşturmaya başladı. Zaman içinde bu reislerin aileleri ve soyları bir bütün halinde patrici sınıfını oluşturdu. Ayrıca, bu kabilelerin tamamı Roma halkı sayılıyordu ve adına da populus romanus deniliyordu.

 Soy, Roma'da siyasî katmanlaşmayı belirleyen en önemli etkenlerdendir. (Çünkü Roma'yı kuran Romulus da tanrıların soyundan gelmektedir.) Bu yüzden partici sınıfı, kendilerinin tanrıların soyundan geldiğine inanıyordu.

 Patrici sınıfı toplumda egemen hâle geldikçe, bu sınıfın çevresinde, çeşitli hizmet işlerini gören ve bir tür marabalık yapan yeni bir grup şekillenmeye başladı. Bu yeni sınıfa da cliens adı verildi.

Roma genişledikçe, boyunduruğu altına giren yeni toplumlar pleb adıyla anılmaya başlandı. Bu sınıfın çoğu çiftçilik ve küçük ticaretlerle uğraşırdı, mal mülk edinebilirlerdi ve hürdüler. Ancak populus romanus içerisinde sayılmadıkları için seçme ve seçilme hakları yoktu.

 En etkili organ olan Senato'ya yalnızca patrici sınıfına mensup kişiler girebiliyordu. Hatta üst düzey bürokratlar ve senatörler de yalnızca patrici sınıfından seçiliyordu. Dolayısıyla plebler ikinci sınıfın yurttaş muamelesi görünüyordu. Dahası, borçlarını ödeyemeyen pleb vatandaşlar, borç köleliği yapmaya zorlanıyordu. Bu eşitsizlik, zamanla Roma'da isyanlara sebep oldu. Plebler, MÖ 494-342 yılları arasında birkaç kez isyana kalkıştı. Bu isyanlar sırasında pleblerin kurduğu savaş meclisleri, isyanlar bittikten sonra dağıtılmadı. Aksine, daha da gelişerek Senato'ya alternatif bir siyasî meclise dönüştü.

 Pleblerin kurduğu yeni meclis, Concilium Plebis olarak adlandırıldı. Bu meclisin ilk zamanlardaki yetkisi, üst düzey bürokratları denetleyen bir tür müfettiş atamaktı. Bu müfettişlere tribunus denmiştir.

 Zaman içinde bu meclise hem plebler hem patriciler üye olabilmiştir. Ayrıca meclisin yetkisi de genişlemiştir ve yasa yapmaya başlamıştır. Yasa yapma yetkisine sahip bu yeni meclisin adına da Comitia Tributa dendi.

 Roma Cumhuriyeti, sınırlarını genişlettikçe refahını da arttırdı. Fakat bu refahtan büyük ölçüde particiler yararlanabiliyordu. Plebler ise sıklıkla fakir bir hayat sürüyordu. Bu ekonomik uçurum, pleblerin tepkisine yol açtı ve bir süre sonra plebler ile patricilerin evlilik kurmasına izin verildi. Böylece, bu hak sayesinde pleb sınıfından bireyler de siyasete katılma imkânı elde etti. Patriciler ile pleblerin evliliğiyle oluşan yeni sınıfa da optimates adı verildi.

 Senato'ya daha sonradan katılma imkânına kavuşan atlı süvarilere equites denilmiştir.

  Roma'nın yayılmacılığı, fethedilen bölgelerden köleler getirilmesine yol açtı. Fakat sürekli yeni savaşlar başlatıldığı için köleler de sürekli olarak üretim yapmaya zorlanıyor ve ağır koşullar altında çalıştırılıyordu. Bu durum zamanla köle isyanlarına yol açtı. Bu isyanlardan en büyüğü MÖ 73'te Spartacus'un başlattığı isyandır.

 Ekonomi

 Roma'da yeni fetihler yapıldıkça, bu bölgelerden getirilen ucuz ürünler, mevcut Romalı köylüleri tarımdan ve çiftliklerden koparmaya başladı. Diğer yandan bitmek bilmeyen fetihler sebebiyle köylüler sürekli savaş bölgelerinde askerlik hizmeti yapıyor ve bu yüzden de tarlalarını yıllarca işleyemiyorlardı. Ucuz ürünler karşısında rekabet etmekte zorlanan ve askerlik köylüler, şehirlere göç etmeye başladı. Şehirde ise iş bulamayanlar, proletari isimli yeni bir sınıfı meydana getirdi. Bu yeni sınıfın tek bir işlevi oldu: Çocuk doğurmak ve Roma'ya asker yetiştirmek.

Siyaset

 Roma'daki ilk sosyal reformculardan Tiberius Gracchus ve Gaius Gracchus kardeşler toprak reformu yapmaya çalışmıştır. Fakat bu reformu çıkarlarına uygun bulmayan senatörler tarafından önce Tiberuis, sonra da Gaius öldürülmüştür.

 MÖ 107'de konsül olan Gaius Marius, orduya gönüllüleri ve mülksüzleri de çağırdı. Bu uygulamayla beraber Roma ordusunun yurttaşlar ordusu olma niteliği ortadan kalkmıştır. MÖ 81'de ise arkasına optimates sınıfını alan Sulla, kendisini diktatör ilân etmiştir. Ardından Senato'nun yetkilerini arttırmış, tribünlerin ve equites sınıfının yetkilerini ise azaltmıştır.

 MÖ 70'da ise konsül seçilen Pompeius ve Crassus, Sulla'nun reformlarını geri değiştirerek Senato'nun yetkilerini azaltmıştır. On yıl sonra bu ikilinin yanına Gaius Jül Sezar da katılmış ve I. Triumvirlik yönetimi ilân edilmiştir. MÖ 44 yılına gelindiğinde, Sezar'ın yetki ve gücünün aşırı derecede artmasında ötürü diğer senatörler Sezar'ı meclis binasında öldürmüştür.

Sezar'ın yeğeni Octavianus ise yanına Marcus Antonius ve Aemilius Lepidus'u alarak II. Triumvirlik'i kurmuştur. Fakat bu üçlü yönetim kısa süre sonra dağılmıştır. MÖ 31'de ise Marcus Antonius, Mısır'da Kleopatra ile beraber isyan çıkartmıştır. İsyanı sona erdiren Octavianus, kendisini imparator ilân etmiş ve ismini Filius Agustus olarak değiştirmiştir.

Bu siyasî krizler Roma Cumhuriyeti'nin sonunu getirmiş ve imparatorluk rejiminin kurulmasına yol açmıştır. Bu sürece dek Romalı düşünürler, cumhuriyet rejiminin kurtarılması için kitaplar yazmışlardır ancak bu çabaları, cumhuriyetin aksine imparatorluk fikrinin temelleri atmıştır.

 Sonraki dönemlerde imparatorun kim olacağı konusunda sık sık iktidar kavgaları yaşanmıştır. Dolayısıyla cumhuriyetin çöküşüyle süregelen istikrarsızlık, imparatorluk rejimi boyunca da devam etmiştir.

MS. 395'te İmparator Teodisus'un ölümünün ardından Roma İmparatorluğu ikiye bölünmüştür.

 Polybos

 İlk gerçek manada Cumhuriyet rejiminin tarifini Polybus yapar. Roma'nın yükselişine hayran kalan Polybos, çok kısa sürede dünyanın önemli bir kısmını fethetmesini, İstoria isimli kitabında açıklamaya çalışmıştır. Ona göre, Roma'yı kısa sürede büyüten şey, onun siyasal rejimiydi. Ayrıca İstoria'da evrensel bir tarih iddiasında bulunmasına rağmen her şeyi Roma'dan yola çıkarak açıklar.

Polybos, siyasal rejimleri tıpkı Platon ve Aristo gibi üçe ayırmıştır: Monarşi, aristokrasi ve demokrasi. Ancak o, bu üçünün iyi yönlerinin alınmasıyla oluşturulacak olan yeni bir rejimim en iyi rejim olduğunu söyler. Bu en iyi rejimi de yalnızca Roma hayata geçirmiştir. Bu nedenle Roma, kısa sürede başarıya ulaşmıştır.

Polybos'a göre bu üç rejimin yozlaşmış versiyonları da bulunmaktadır. Bunlar da sırasıyla despotizm, oligarşi ve oklokrasidir. Üstelik her devlet, sırasıyla bu 6 rejimi bir döngü hâlinde yaşayacaktır: Bir devlet önce monarşiyle yönetilecek, kralların yozlaşması sonucu despotizme geçilecektir. Despotların baskısı sebebiyle aristokratlar onları devirecek ve kendileri egemen olacaktır. Aristokrasinin yozlaşmasıyla ortaya oligarşi çıkacaktır. Oligarşi de adaletsizliklere sebep olacak ve sonunda demokrasi kurulacaktır. Yine ona göre her devlet mutlaka kuruluş, yükseliş ve çöküş devirlerini yaşayacaktır.

Roma'nın başarısının bir diğer sebebinin de güçler ayrılığı olduğunu savunan Polybos, Roma'daki Senato, konsüller ve populus romanus sınıfındaki halkın, birbirini her zaman dengeleyeceğini söylemiştir. Bu denge sayesinde Roma, gücünü koruyacaktır. Fakat Polybos, güçler ayrılığını ve dengeyi savunmasına rağmen bu üç siyasî erk arasından en çok Senato'yu destekler ve över. Senato'ya da hakim olan sınıf patriciler olduğu için, Polybos aslında çoğunlukla patricilerin görüşünü savunmuştur.

Roma’daki konsüller monarşiyi, Senato Aristokrasiyi, halkın yetkileri ise demokrasiyi ima eder. Bu yüzden Roma’nın siyasi rejiminin ne olduğunu belirlemekte herkes güçlük çekmiştir.

Bu üç kurum ve toplumsal güç birbirlerine karşıtlık içinde ama yine birbirlerini dengeleyerek sistemin istikrarını sağlar, toplumsal bozulmaların ve aşırılıkların önüne geçilmesini olanaklı kılarlar.

Bir tür denge kontrol sistemidir bu ve bu özelliğiyle Polybios modern kuvvetler ayrımı kuramını önceler.

 Cicero

Yaşadığı dönemdeki siyasî krizler ve karışıklıklara çare arayan çiçero, cumhuriyet rejiminin devamlılığının nasıl sağlanabileceği üzerinde durmuştur.

 Platon'dan etkilenen Cicero, istikrarlılığı ve yöneticilerin eğitimli olmasını bir devletteki en önemli iki unsur olarak görmüştür. Eserlerinde Platon'dan aldığı kosmopolis kavramını işlemiştir.