İktisat Bilimine Giriş

 İktisat, bireyler ve toplumların dünyadaki kıt kaynakları, sonsuz ihtiyaçlarını karşılamak için nasıl dağıttıklarını inceleyen bilim dalıdır.

 Yeryüzünde sahip olduğumuz kaynakların miktarları sınırlıdır. Petrol rezervi, altın, elma armut, hepsinin miktarı sınırlı ve tükenirdir. Bu yüzden bu kaynakların dağıtılması önemlidir ve bu kaynaklar iktisadın konusunu oluşturur.

 Gazetelerde yazılarını okuyup, televizyonlarda izlediğiniz iktisatçıların hemen hemen hepsinin farklı görüşlere sahiptir. Bu, bir sosyal bilim ve politika aracı olarak iktisadın pozitif ve normatif özelliğinden kaynaklanmaktadır.

 Pozitif iktisat bir iktisadi olayın ne olduğu, normatif iktisat ise ne olması gerektiği ile ilgilidir. Pozitif iktisat mevcut durumu inceleyip, “ne olduğunu” belirlemeye çalışır, değer yargısı içermez. Örneğin “Türkiye’nin 2011 yılı dış ticaret açığı yüksektir ifadesi bir pozitif iktisat ifadesidir.”. Bu ifadenin doğru olup olmadığını dış ticaret verilerine bakarak test edebiliriz. Bu ifadenin içerisinde herhangi bir değer yargısı yoktur.  Normatif iktisat ise toplumsal refahın en üst düzeyde sağlanabilmesi için, “ne olması gerektiğini” belirlemeye çalışır, değer yargısı içerir. “Türkiye’nin dış ticaret açığı azaltmak için bazı ithal mallar Türkiye’de üretilmelidir.” ifadesi ise bir normatif ifadedir. Zira bu öneriye herkes katılmayabilir. Veya dış ticaret açığı başka önlemlerle de azaltılabilir.

 İktisat, temel olarak mikro ve makro iktisat olmak üzere iki ana bilim dalına ayrılır:

 Mikro iktisat; tek bir tüketici, tek bir firma, tek bir endüstri (aynı işkolunda faaliyet gösteren firmalar) ile ilgili iktisadi kararların incelendiği iktisat bölümüdür.

 Makro iktisat ise bütün bireyler, bütün firmalar, genel anlamda tüm ülke ekonomisi ve uluslar arası ekonomi ile ilgili kararlarla ilgilenir. Enflasyon, işsizlik, milli gelirin oluşumu makro iktisadın başlıca konularıdır.

Ekonomik birimler hanehalkları, firmalar ve devlet olarak üçe ayrılır.

Hanehalkı, aynı çatı altında yaşayan ve ortak finansal kararlar alan tüm insanlar olarak tanımlanabilir. Hanehalkları tek kişiden oluşabileceği gibi birden fazla kişiden de oluşur. Ayrıca hanehalkını oluşturan kişilerin akraba olmaları gerekmez. Örneğin, aynı evde kalan öğrenciler gibi. Hanehalkları, üretilen mal ve hizmetlerin tüketicisi ve üretici kaynakların sahibi veya arz edicisidir. Tüketiciler olarak hanehalkı, firmalar tarafından üretilen mal ve hizmetleri satın alır. Tüketicilerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin miktarı tüketicilerin sınırlı gelirleri, mal ve hizmet fiyatlarınca kısıtlanır. Tüketici, belli bir satın alma gücü ile harcadığı her liradan mümkün olduğu kadar fazla doyum elde etmeye çalışır. Faktör sahibi olarak hanehalkları, sahip oldukları faktörleri veya kaynakları firmalara satarlar ve bu şekilde gelirlerini maksimize etmeye çalışırlar.

Firmalar, üretici kaynakları kullanan ve ne üretileceğini kararlaştıran şahıs şirketinden devlete kadar bütün üretici birimlerdir. Firmalar, diğer firmalara, hanehalklarına veya merkezi otoritelere (devlete) sattığı malları üretmek için üretim faktörleri kullanan birimlerdir. Firmaların ekonomide oynadıkları başlıca iki rol vardır. Bunlar, üretim faktörlerini satın alma ve ürettikleri malları satmaktır.

 Devlet, firmalar tarafından üretilen malların bir kısmını satın alır. Hanehalklarının gelirlerinin bir kısmını vergi olarak toplar. Devlet, ayrıca çeşitli mal ve hizmetleri bizzat üretebilir. Bunların yanında devlet, mülkiyet haklarını düzenler ve özellikle firmaların faaliyette bulundukları piyasalar ile ilgili düzenlemeleri yaparak; firmalar, tüketiciler ve kaynak sahipleri ile ilgili tüm düzenlemeleri hayata geçirir.

 İhtiyaç; tatmin edildiğinde haz ve doyum, tatmin edilmediğinde ise acı ve üzüntü veren duygudur. İhtiyaçlar zorunlu ve zorunlu olmayan ihtiyaçlar olmak üzere ikiye ayrılır. Zorunlu ihtiyaç, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için gerekli olan ihtiyaçlardır. Zorunlu olmayan ihtiyaç ise, karşılanmaları yaşamsal olmayan ancak tatmin edildikçe insanlara haz veren, yaşam kalitesini yükselten ihtiyaçlardır.

İhtiyaçların özellikleri:

a) İnsan ihtiyaçları sonsuzdur.

b) İhtiyaçlar şiddetleri bakımından farklılık gösterir.

c) Tatmin edildikçe, ihtiyacın şiddeti azalır.

d) Bazı ihtiyaçların ise tatmin edildikçe şiddeti artar. (Uyuşturucu gibi)

e) İhtiyaçlar ve ihtiyacı tatmine yarayan araçlar ikame edilebilir. (İhtiyaç: su içme, bu ihtiyacı tatmine yarayan araçlar: Su, portakal suyu, kola. Bunlar birbirinin ikamesi, yani birbirinin yerine geçebiliyor.)

 Piyasalar

 Günlük kullanımda piyasa ile belli bir mal ya da hizmetin alınıp satıldığı yer kastedilir. Otomobil piyasası, altın piyasası, balık piyasası bunlara örnek gösterilebilir. İktisatta kullanılan piyasanın çok daha geniş bir anlamı vardır. Bu anlamda piyasa, bir iktisadi malın alıcı ve satıcılarının bir araya geldiği yer olarak tanımlanabilir. Alıcı ve satıcıların bir araya geldiği yerin sebze hali gibi fiziksel bir mekan olması zorunluluğu yoktur. İşlemler internet üzerinden ya da telefonla işlemler  yapılabilir.

 Piyasalar mal ve faktör piyasaları olmak üzere ikiye ayrılırlar. Mal ve hizmetlerin alınıp satıldığı piyasalara mal piyasaları (Örn. Google Play), emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin alınıp satıldığı piyasalar ise faktör piyasaları denir.

 Fırsat Maliyeti

 İnsanlar, sevdikleri bir şeyi almak için sevdikleri bir başka şeyden vazgeçer. Örneğin bir öğrenci, zamanını nasıl kullanacağına karar verirken şu tercihlerle karşı karşıya kalabilir: Okuldan artan vaktini ekonomi veya matematik derslerinden birine ayırmak ya da zamanını bu iki derse eşit olarak bölüp çalışmak. Bu durumda bir ders için ayıracağı her saatte diğer dersten vazgeçmesi gerekir. Aynı şekilde, ders çalışmaya ayırdığı vakitte de TV izleyemez, oyun oynayamaz.

Pozitif & Normatif Ekonomi

İktisatçılar hem pozitif (var olan, bilinen) durumları, hem de normatif (olması gereken) durumları inceler. "Hükümet, para miktarını artırınca enflasyon artar." yargısı pozitiftir. Bu yargı doğrulanabilir veya yanlışlanabilir.

Bir şeyi yapmanın yarattığı ilave maliyete marjinal maliyet, o eylemden elde edilen ilave

yarara ise marjinal fayda denir. Bir kararın yada eylemin marjinal fayda ve maliyetini göz önünde

bulundurarak karar vermeye ise marjinal analiz denir.