Helenistik Dönem

1.  Platon


 Asıl adı Aristokles olan Platon, Atina'da eupatrides sınıfına mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Soylu bir genç olarak Platon, her bakımdan kendini geliştirme imkânı bulmuştur. 20'li yaşlarınla Sokrates'le tanışmış ve o ölene dek yanında eğitim görmüştür.


 Platon, hocası Sokrates'ten idealizmi öğrenip bunu geliştirdi. Bu düşünceye göre evrendeki varlıkların kökeni fiziksel değil ruhsaldır. Platon bunu mağara örneğiyle açıklar: Bir mağaranın önünde durup arkası güneşe dönük olan kişi, güneşi hiç görmemiştir. Yalnızca önündeki kendi gölgesini görmektedir. Bu kişi duvardaki gölge ve ışığı gerçeğin kendisi sanar. Oysa gerçek Güneş ve kendi bedenidir.


 İki ayrı evren ayrımının ardından Platon, bilginin de iki ayrı alanı olduğunu söyler. Fakat gerçekte iki ayrı bilgi yoktur: Bilgi (episteme) tektir ve gerçektir. Bu gerçek bilgiye de ancak akıl yoluyla ulaşılabilir. Dolayısıyla duyularla elde edilen bilgiler gerçek bilgi değildir, yani sanrıdır. (doksa)


 Mutluluğun Aracı Olarak Devlet


 Platon için iyi devlet-iyi insan-iyi vatandaş arasında hiçbir fark yoktur. İyi insan zaten iyi bir yurttaştır. İyi yurttaş da iyi bir toplumun -devletin- ürünüdür. Bu noktada özel hayat & kamusal hayat ayrımı yapılmaz ve bu ikisi Platon tarafından bütünleşik görülür. Ona göre toplumsal yaşam yozlaşırsa, bireyler de tek tek yozlaşır. Ve tam tersi de aynen geçerlidir ona göre.


 Platon için devlet, Sofistlerin düşündüğü gibi bir toplumsal sözleşmeden, yani beşeri eylemlerden doğmuş bir kurum değildir. Devlet doğaldır, çünkü toplum doğaldır. Toplumu doğan kılan şey ise bireylerin tek başına yaşayamayacak kadar yetersiz olmasıdır. Dolayısıyla bireyler ister istemez bir araya gelip toplumu oluşturacaktır.


 Platon'a göre iki türlü 'iyi' vardır: Sınırlı iyi ve sınırsız iyi. Sınırlı iyi, az olduğu için onu elde edecek olan insan sayısı da az olacaktır. Herkes aynı anda sınırlı iyilere sahip olamaz. İktidar, para, mal bu tür iyilerdir. Oysa sınırsız iyilere herkes aynı anda ulaşabilir: Akıl, güzellik, erdem, cesaret gibi değerler. Ve bu sınırsız iyilere ancak filozoflar tam anlamıyla ulaşabilir. Devlet de sınırsız iyiye ulaşmada bir araç olduğu için devleti filozoflar yönetirse toplum da sınırsız iyiye ulaşabilir.


 Platon'a göre her insan doğuştan farklı özelliklere sahip olduğu için devlet kademelerinde de bu farklılığa göre yerleştirilmeliydi. Yönetimde herkese eşitlik tanımak (Bkz. Demokrasi) yerine sadece yönetme kabiliyeti olanlara hak tanınmalıydı. Diğer insanlara da kendi yeteneklerine göre işler verilmeliydi.
 Fakat bu devlette yöneticiler iktidar gücünü kişisel çıkarların için kullanacak kişilerden değil, toplumu hakikate ve sınırsız iyiye götürmeyi amaçlayan kişilerden seçilmeliydi. (Bkz. Elitizm) Bu amacı da en çok filozoflar taşırdı. Bu sebeple yönetim, filozoflara bırakılmalıydı.


 3 sınıftan oluşan bu toplumda filozoflar hakikate, askerler cesarete sahiptir fakat üreticilerin erdemli bir değeri yoktur. Onlar dünya mallarına haz duyar. Erdemleri olmamakla birlikte, devletin ihtiyaçlarını karşılamak için zaruri olarak bulunmaları gerekir. Bunun dışında, devleti katkısı bulunmayan hatta devlete muhtaç hâlde olan özürlü kişilerin toplumdan arındırılması gerekir.


Platon için 3 ana erdem vardı: Akıl, cesaret ve arzu. Akıl yöneticiler ve filozoflar içindir, cesaret askerler içindir, arzu ise üretim yapan kişiler içindir. (“Aynı zamanda son grup, dünya mallarına arzu duydukları için üretim yaparlar.” der.)


 İdeal Devlet ve Adalet


 İdeal devlet hem otarşik bir yapıda olmalı, hem de devrimlere karşı durmalıdır. Ayrıca nüfus belli bir seviyeyi aşmamalı, böylece polis her zaman kent devleti biçminde kalmalı ve büyümemelidir.


 Platon'un adalet anlayışı hukuktan ziyade  toplumsal rollerin adaletidir. Bu rol dağılımı eşitlikçi değildir. Aksine ona göre bir insan için asıl adil olan şey, kişinin kendi karakterine uygun işlere yerleştirilmesidir. Bu anlayışa göre ayağı baş, başı da ayak yaparsan gerçek adalete aykırı davranmış oluruz.
 3 cevher yalanı denilen bu fikre göre her bireyin mayasında 3 farklı metal bulunur: Altın, gümüş ve bronz. Episteme'nin bilincinde olan ve idealar dünyasını anlayabilen bilgelik erdemine sahip filozofların mayasında altın, devleti korumakla yükümlü olan ve cesaret erdemine sahip askerlerin mayasında gümüş, üretim yapan -ve dünya mallarına düşkün olan-, ölçülülük erdemine sahip olan çiftçilerin ve tüccarların mayasında ise bronz bulunur. Dolayısıyla ideal devleti ayakta tutacak olan şey, her bireyin kendi mayasındaki erdeme göre hareket etmesidir ve adaletli olan da budur.
 Ayrıca demokrasi, liyakâte sebep olur: Demokratik yöneticiler, kişisel çıkarlarını kamu yararlarının önüne geçirir. Hem de yöneticiler çoğunlukla iktidar gücünü istismar eder.


Ayrıca Peliponezya Savaşı'nda demokratların aristokratlara yenilmesini de demokrasinin zayıflığına bağlamıştır.


 Gücün istismar edilmemesi için yöneticilerin eğitimli, bilgeli ve erdemli olması gerektiğini söyler. Aynı zamanda yöneticiler için özel mülkiyetin kaldırılması gerektiğini düşünür. Mal edinemeyecek olan bir yönetici, bu sayede rüşvet de yiyemeyecek ve geçim derdi de olmayacağı için yalnızca devlet işleriyle ilgilenebilecektir.


 Platon ayrıca yönetici sınıfın evlilik kurmasına karşı çıkar. Yönetici ve asker sınıfının periyodik olarak çiftleşip dünyaya getirilen sağlıklı -sakat bebekler ölüme terk edilmeliydi- bebekler devlet tarafından büyütülmeli ve ilerde kişilik özelliklerine göre yönetici veya asker olmak üzere tekrar ayrılmalıydılar. Hiçbir ailesi veya akrabası bulunmayan bu insanlar, adam kayırma yapamayacaklar ve herkese daha eşit davranacaklardır.
 Kadınlar o zamana dek erkek tarafından mal gibi kullanıldığı ve kadınların hiçbir hakları olmadığı için, onlara cinsel özgürlük verilmesi gerektiğini düşünür. Hem bireyler gönüllerince cinsellik yaşayabileceği için, tutkulu aşklar da doğmayacaktır. Bu sayede tutkuyla bağlı olacakları kurum kent devleti olacaktır.
 Doğacak çocukların anne-babası ise tamamen önemsizdir. Çünkü anne-babaları kent devleti olacaktır: Kent devletindeki tüm yetişkinler, yine tüm çocuklara anne-babalık yapacaktır. Böylece kent devleti dev bir aile gibi işleyecektir.
 Çocuklara sanat öğretilmelidir fakat bu sanatın içeriği, yalnızca erdemleri öğretici nitelikte olmalıdır. Ölçüsüzlük veya tanrıları kötü göstermek gibi temalar yasaklanmalıdır.


2. Aristoteles


  Atina'ya 17 yaşında gelip Platon'un kurduğu akademide eğitime başlayan Aristo, Atina'da 40 yıl yaşamasına rağmen Atina vatandaşlığı elde edememiştir. Hayatı boyunca birbirinden çeşitli bilim dallarında eğitim almıştır. Kendisinden sonraki pek çok akımı derinden etkilemiştir. İslâm felsefesinde de Muâllim-î Evvel lâkabı verilmiştir.
 Büyük İskender'e hocalık yapmıştır. Kendisi kent devletini ideal devlet olarak görür fakat Büyük İskender imparatorluğu ideal devlet olarak görmüştür.


 Devlet Anlayışı
 Aristo'nun öngördüğü ideal devlet, bir aristokratik zümre tarafından yönetilen, herkesin birbirini tanıdığı ve yüz yüze ilişkilerin gelişmiş olduğu küçük bir kent devletidir. Bu devlet kendi kendine yetebilmelidir.


 Aristo'ya göre yöneten ile yönetilen arasındaki ilişki doğal olarak vardır ve kaçınılmazdır. Köle-efendi, karı-koca, çocuk-ebeveyn, evcil hayvan-insan... Bun çiftler birbirini tamamlamak için yaratılmıştır. Çünkü birinin diğeri üzerindeki yönetimi aslında her ikisinin de çıkarınadır. Örneğin inan evcil hayvanı besler ve korur. Hayvan da insanı mutlu eder. Bundan hareketle Aristo, köleliği savunmuştur.


 Aristo, rızaya dayalı ve zorbalığa dayalı yönelim biçimlerinden rızaya dayalı olanı savunur. Rızanın gerçekleşmesi için yöntemle yönetilenler arasında mutabakat olmalıdır. (Bu fikri anayasal hareketleri de etkilemiştir.) ancak yöneten kesimin özel olarak yetiştirilmiş elit bireylerden oluşmasını önerir.


 Hocasından farklı olarak aile ve özel mülkiyeti savunur. Bunları korumak da devletin görevidir. Ve rejim ne pahasına olursa olsun korunmalıdır. Bunun için de önce vatandaşlar eğitilmelidir. Böyleye eğitilen vatandaşlar devlete de sadık olurlar.


Etik ve siyaset


 Aristo, etik ve siyaseti pratik bilimler içerisinde saymıştır. Siyaset de tüm bilimler içerisinde en yüksek karar verici bir bilimdir.
 Siyasetin amacı diğer tüm bilimlerin amacını kapsar. Bu amaç insan için iyi olana ulaşmaktır. Ayrıca siyaset kent devleti için -dolayısıyla birey için de- en iyiyi amaçlar. Birey için en iyinin ne olduğunu amaçlayan etik de bu yüzden siyasetin bir parçasıdır.


 Bir başka ilke yaşamın en iyiye doğru yönelmiş olmasıdır. Erdemli/iyi yaşamın ne olduğu sorusu en iyi nedir sorusunun cevabını vermekle mümkündür.
İyi olan üç temel özelliğe sahiptir:
• Başka bir amaç için istenen bir şey değildir.
• Başka hiçbir iyinin aracı değildir
• Diğer her şey onun için istenir
=Mutluluk
Burada mutluluktan kasıt insanın kendi kendini gerçekleştirmesini, kendine yeterli olmasını, Kendi ayakları üzerinde durabilmeyi, kendi özgürlüğünü sağlamayı, kendi yaşamımız üzerinde söz sahibi olmayı, kendi kaderini belirleyebilmeyi ifade eder.




 Hukuk ve Adalet


 Aristo hukukun üstünlüğüne çok önem verir.


 İyi rejimleri 3 gruba ayırır: Monarşi, aristokrasi ve polity. Bu rejimler yozlaşırsa monarşinin tiranlığa, aristokrasinin oligarşiye, polity'nin de demokrasiye dönüşeceğini söyler.




3. Pisagor


  Pisagor toplumu bir vücuda benzetir ve organik toplum yapısını savunur. Bu konuda insan yapısının 3 ana parça olduğunu belirtir: Akıl (bilgelik), ruh (cesaret) ve maddi ihtiyaçlardır. Toplum da böyledir; akıllı kişiler toplumu idare etmeli, cesaretli kişiler asker olmalı, toplumun maddi ihtiyaçlarını ise halk karşılamalıydı.


 Toplumda adaletin gerçekleşmesi için, bu sınıfların kendi arasında değil kendi içinde eşitliği olmalıdır. Yani yöneticiler kendi arasında, askerler kendi arasında, halk da kendi arasında eşittir.
 Bu hiyerarşik eşitsizlik anlayışı, reenkarnasyon inancında kendine dayanak bulur. Pisagor'a göre ruhlar bu dünyada iyi eylemlerde bulunup erdemli olmak için çabalarsa sonraki hayatında bir üst sınıfa uygun karakterli ve yetenekli bir şekilde doğacaktır. Eğer kötü eylemlerde bulunduysa daha aşağı bir sınıfa uygun olarak, hatta bitki ve hayvanlar aleminde doğacaktır. Pisagor bu yüzden insanlara aşırılıktan kaçınıp ölçülü olmayı öğütler.


4.  Heraklitos


  Evrende ve doğada değişmez bir düzenin bulunmadığını, evrende değişmeyen tek şeyin değişme hâlinin kendisi olduğunu söyler.


 Heraklitos, aristokratik düşünceyi desteklemiştir. Buna göre, değişmezliği sağlayan içkin birlik evrende egemen olan yasadır, düzendir, sözdür. Yani genel uyumu sağlayan evrensel akıldır: Logos. Dolayısıyla evrene düzen veren şey logos olduğuna göre, polislerde ve toplumda düzeni sağlayan yasalar da logostan kaynaklanır.
 Aristokratların toplumdaki egemen konumlarını soy, katılım bağıyla açıklayan mitolojik düşünceye karşılık Heraklitos bu egemenliği onların akıl üstünlüğüne, bilgeliğine, logosa sahip olma yetilerine bağlar.






 HELEN DÜŞÜNCESİ


  M.Ö. 330'lu yıllarda Yunan kentleri tek tek Makedonya Kralı III. Aleksandros tarafından ele geçirildi. Bu tarihten itibaren Yunanistan üzerinde Helenizm etkisi başladı. Yunanlıların üstün ırk olduğu, yabancı ve kölelerin ise düşük insan olduğu anlayışı, yerini tüm insanların eşit olduğu bir anlayışa bırakmaya başladı. Bu dönemde ortaya çıkan Stoa Okulu da devletin bireyden üstün olmadığını, en üstün şeyin akıl -Logos- olduğunu ve kim olursa olsun, akla uygun davranan herkesin mutlu olabileceğini söyler.


 Yıllar ilerledikçe kent devletleri kendi kendine yetemez hâle gelmiştir. Bunun üzerine ekonomi gittikçe gelişmiş, kentler arası işbirliği ister istemez artmıştır. Bunula birlikte, Persler başta olmak üzere dış tehditlere karşı ittifak oluşturma eğilimi de kentleri gittikçe birleştirmeye başlamıştır.


 Yunanistan'ın M.Ö. 27'de Roma Cumhuriyeti'ne bağlanmasından sonra Antik Yunan devri kapanmıştır. Devlet ve kent merkezli vatandaşlık anlayışı da yerini bireyciliğe, dünya vatandaşlığına (cosmopolite) bırakmaya başlamıştır.




1.  Kinikler (Sinikler)


 Sokrates'in öğrencisi olan Antisten, insanın kendi kendisine yetmesini savunan felsefi bir okul kurdu. Diyojen de bu okula katıldı. Bu okula katılanların çoğunluğunu Antik Yunan'da ikinci sınıf konumunda bulunan, fakir insanlar oluşturdu. Her insanı potansiyel bir bilge olarak gördüler. Medeniyetin sağladığı imkânlar olmadan da yaşanabileceğini halk ve zengin kesime göstermek için çalıştılar. Şöhret lüks, soyluluk gibi değerlerin önemsiz olduğunu, mütevazi ve tasarruflu bir hayatın yaşanması gerektiğini savundular. O kadar ki Diyojen sokaklarda çıplak ayakla yürür, mal mülk edinmezdi. Hatta bir fıçı içinde, sokak hayvanlarıyla birlikte yaşamıştır. (Halk da onlara kinik = köpeksi ismini verdi)


 Kiniklere göre bilge insan, devletin sınırları içine sığmayan, tüm dünyaya adapte olan kişidir. Aynı zamanda tek bir kültüre, millete, lisana hapsolmuş değil tüm dünya birikimlerine sahip olmaya çalışmak erdemliliktir. Bu bakımdan bireyin belli bir ülkesi, şehri olmamalıdır. Ayrıca tüm insanlar eşittir; köle ile efendi, Helen uyruklular ile yabancı uyruklular, zengin ile fakir... Bunlar arasında hiçbir üstünlük yoktur.


 Bu düşünceleriyle kinikler, kent devletine bağlı yaşamakla erdemli olunacağını değil, onun sınırlarını aşarak özgür olunca erdemli olunacağını savunmuşlardır.


2.  Epikürcüler


 Ekipür tarafından geliştirilmiştir. Ona göre insan, tabiatı itibarıyla acıdan, üzüntüden, kaygıdan kaçıp neşe ve haz peşinde koşar. Bu yüzden bireyin temel amacı da mutluluk ve hazza ulaşmaktır. Fakat bu mutluluk ve haz materyalist özellikler taşır; maddi hazlar önemlidir.


 İnsan, dinsel kaygı ve sınırlamalardan, korkulardan uzak durmalıdır. Çünkü insanlar, sebebini açıklayamadıkları doğa olaylarını din ile açıklarlar. Örneğin fırtınalar veya depremler, tanrıların öfkesiyle açıklanmaktadır. Bu durum da insanı korkutur ve kısıtlar. Dolayısıyla Epükürcülerde doğayı kavramak ve doğa yasaları ortaya çıkartmak çok önemlidir. Doğa kavranınca, korkulardan uzaklaşılacak ve mutlu olunacaktır.


 Doğa araştırmalarına başlayan Epikür'e göre evren boşluk ve atomlardan oluşur. Ve bu atomlar boşluk içinde sürekli bir devinim hâlindedir. Ayrıca doğadaki değişimlerin sebebi, atomların yok olup yeni atomların ortaya çıkması değil, mevcut atomların kendi aralarında gerçekleştirdiği geçişler sonucu oluşan kombinasyonlardır.




 Episteme ve Din
 Demokritos ve Leukippos, atomların, bir engelle karşılaşmadıkları sürece dümdüz akıp gittiğini düşünürdü. Fakat Epikür, onlardan farklı olarak atomların sürekli olarak farklı farklı yönlere hareket ettiğini söyler. Ve buna bağlı olarak da kaderi açıklar: “Bazı olaylar tanrının belirlediği değişmez yazgıyla, bazıları kontrol dışı gerçekleşen rastlantılarla, bazıları da bizim irademizle gerçekleşir.” Böylece insanların özgür istence sahip oluşu, doğa felsefesiyle temellendirilir.


 Epikür, bilgi konusunda duyumcudur. Yani, bilginin ancak duyular ile elde edilebileceğini düşünür. Bununla birlikte, duyulardan elde edilen bilginin ispata ihtiyacı olabileceğini de söyler.


 Bilgi konusunu dinle ilişkilendirerek açıklayan Epikür, materyalist bir birey olduğu için efsanelere, dinî mucizelere ve doğa olaylarının olağanüstü sebeplerle açıklanmasına karşı çıkar.
 İnsanın, erdemli ve dingin bir hayata ulaşabilmesi için korkularından arınması gerektiğini, bu yüzden de korkutucu ve asılsız bilgiden (dinden) kaçınıp, sarsılmaz olan hakiki bilgiye (materyalizme) erişmek gerektiğini söyler.


Ölümden sonraki hayatı ve ilâhî yargılanmayı reddeder. Ruhun da tıpkı beden gibi ölümlü olduğunu düşünür. “Ölüm bizim için hiçbir şeydir, bu fikre alış.” der Epikür. Zira acılar ve hazlar ancak duyular ile algılanabilir. Öldüğümüzde ise duyularımız da yok olacağı için acı ve hazları algılayamayız. Bu nedenle ölümden kaygılanmak gereksizdir diye düşünür.


 Ona göre Septikler de din kaynaklı bilgiyi reddeder ama diğer yandan duyularla elde edilen bilgiye de şüpheyle yaklaşır; fakat bu duyuları sorgulamanın doğurduğu şüphecilik insanı tümden korkuya, güvensizliğe ve kararsızlığa götürür. Dolayısıyla septiklerin yöntemi, bireyi erdemli ve dingin hayata ulaştıramaz.


 Duyulara önem veren Epikür, episteme konusunda akla da önem verir. Ona göre duyuların bilgisi her zaman doğru olmayabileceği için, doğru bilgi ile yanlış bilgiyi ancak akıl ayırt edebilir. Dolayısıyla ona göre bilgi önce duyularımızla algılanmalı, ardından da akıl süzgecimizden geçmelidir.


 Mutluluk ve İyi
 Epikür, hedonizmi andıran bir biçimde, mutluluğun ve iyiliğin ölçütü olarak haz ile acı kavramlarını temel alır. Fakat bu kavramları Hedonistler ‘zevk, eğlence ve neşeye ulaşma’ hedefini açıklamakta kullanırken Epikürcüler bunu ‘beden sağlığı ile ruhsal dinginliğe ulaşmak’ hedefini açıklamakta kullanır.


 Haz, basitçe acı veren şeylerden kaçıp dinginliğe ulaşmak anlamına gelir. Acı ise biyolojik açıdan açlık, susuzluk, üşümek, hastalanmak gibi durumlardır;  manevî açıdan ise ruhsal gerginlikler, depresyon, korku, endişe, kaygı hâlinde bulunmak anlamına gelir.


 Epikür, arzuları üçe ayırır:
• Doğal ve zorunlu: Hayatta kalacak ölçüde beslenmek, barınma, sağlıklı olmak...
• Doğal ama zorun olmayan: Ekstra beslenmek, cinsel faaliyetler…
• Ne doğal ne de zorunlu: Mal mülk edinmek, şöhret, ihtişam, lüks…


 Devlet
  İnsan doğası gereği bencildir Epikür'e göre. Ve bir insanın bencilliği ancak bir başka insanın bencilliği ile dengelenebilir. Bu bakımdan bencil olmak, başkalarını dert etmemek bir yaşam biçimi hâline getirilmelidir. Fakat bu dengeyi ancak devlet koruyabilir. Bu anlayışa göre bireylerin bencilliği, diğer insanlara zarar verici bir nitelik kazanmasın diye devlet var olmalıdır. Yalnızca bu koruma vazifesini yerine getirmeli, başka bir iş yapmamalıdır.


Epikür, siyasal yaşama katılan bireylerin ruhsal dinginlikten uzak bir hayata mahkûm olacağını, dolayısıyla asla tam anlamıyla mutlu olamayacağını düşünür.


 Epikür'ün devletten en büyük beklentisi, bireylerin güven içinde yaşanmasının garanti altına alınmasıdır.


Dostluk
 Epikür'e göre erdemli bir yaşam için gerekenler bir diğeri de dostluktur. Esasen toplumun genelinden uzak yaşanılmalıdır ancak bunun yanıda kişisel dostluklar da kurulmalıdır. Ona göre bilge kişi, dostu için her türlü riski ve acıyı göze alabilmelidir.


 Fakat bu dostluk anlayışı bir tür elitist bilgeler topluluğuna dayanır. Yani yalnızca gerçekten bilge ve erdemli olan bireylerin, böyle sağlam dostluklar kurabileceğine inanılır.


3.  Stoacılar
 Kıbrıslı Zenon tarafından kurulmuştur. Diğer akımlar içinde insanı en fazla yücelten akım stoacılıktır.


Din
Stoacılar, o dönemde yaygın olan politeist anlayışa karşın tek tanrı inancını yaygınlaştırmışlardır. Onlara göre birden çok sanılan tanrıların hepsi aslında tek bir tanrıydı. Bu tanrılar aslında aynı tanrının farklı özelliklerinin yansımasından ibaretti. Örneğin Zeus, bu tek tanrının yaratıcılığını; Hera sevgisini, Ares savaşçılığını yansıtıyordu.






 Stoacılar tüm evrenin kutsal bir otorite tarafından yönetildiğini düşünür. Ve bu otorite bir külli iradeye sahiptir. Bu iradesini de insanlara yüklemiştir. Bu yüzden tüm canlılar normal iken, bir akla sahip olan insan, tanrısal bir yaratıktır. Hayvanlar, içgüdüleri ile hayatta kalmaya çalışırken insanlar, akılları sayesinde kendini gerçekleştirmeye ve geliştirmeye çalışır. Yine insan, aklı sayesinde doğru yanlışı ayırt eder.


 Evreni yöneten iradenin tüm insanlara aynı aklı verdiği düşünülür. Bu yüzden de tüm insanlar eşittir. Stoacılar, bu yüzden köleliğe karşı çıkar.


Stoaclılara göre tüm evren tek bir akla göre işlemektedir. Dolayısıyla bu akıldan kaynaklanan evrensel bir hukuk vardır ve bu hukuk her yerde aynı şekilde işlemektedir. Bu hukuka 'doğal hukuk' demişlerdir.
 Buradan hareketle Stoacılar, yerel hukukun ve vatandaşlığın yanında bir de dünya vatandaşlığı anlayışını getirdiler. Çünkü insanlar doğaları gereği aynı oldukları ve aynı akılla yönetildikleri için, aynı devletle de yönetilebilirlerdi.